Vet en pens, een delicate combinatie

Een koe is eigenlijk een eigenaardig wezen wat betreft de vertering. Meerdere magen, herkauwen, voer omzetten in melk, er gebeurt heel veel in een koe. Wist je dat koeien in de pens een deel van de vetzuren om kunnen zetten naar calciumzouten? Onder andere hiermee zorgt de koe ervoor dat zij haar pens beschermt tegen de effecten van onverzadigde vetzuren. In onderstaand artikel leggen wij je uit hoe dit werkt en hoe het voeren van bepaalde vetzuren invloed heeft op de melkgift.

Vet is een verzamelnaam van allerlei vetzuren die in allerlei samenstellingen en composities bij elkaar zitten. Je hebt onverzadigd en verzadigd vet, vetzuren met lange en korte ketens, losse vetzuren en vetzuren gebonden in di- en triglycerides enzovoort.

 Vetten uit ruwvoer

Een koe krijgt via het eten van plantaardig materiaal al vetten binnen. In een doorsnee ruwvoerrantsoen zit 3 à 3,5 procent vet in de drogestof. Het vet dat een koe binnenkrijgt zet ze onder andere om in melkvet of in lichaamsvet. Bij een melkproductie per dag van 40 kilo melk met 4 procent vet geeft een koe 1,6 kg melkvet. De helft van dit vet neemt de koe op vanuit het ruwvoer. De andere helft, tussen de 600 en 800 gram, haalt de koe uit aanvullende voeders. Wordt het rantsoen niet aangevuld met vetrijke producten, dan haalt de koe het vet uit haar reserves en daalt de melkproductie. Daarom is het belangrijk om voldoende vet te voeren aan melkkoeien. Dit houd koeien in conditie en zorgt voor een optimale melkproductie.

 Pens het belangrijkste bij vertering van vezels

Om voer om te zetten in melk is de vertering van de koe is erg belangrijk. De pens is daarbij van groot belang. Deze zorgt voor de vertering van ruwvezel, de benutting van voer en bepaalt voor een groot deel de melkproductie. In de pens zetten bacteriën (micro-organismen) ruwvezels om in vluchtige vetzuren. Welke deels door de penswand worden opgenomen in het bloed en deels doorstromen via de boekmaag en lebmaag naar de dunne darm om daar te worden opgenomen. Twee derde van de langketen vetzuren uit het rantsoen binden zich vervolgens aan het calcium dat in het rantsoen zit. Zo maakt de koe haar eigen calciumzouten. Deze zelf aangemaakte pensbestendige vetten komen pas vrij in de lebmaag en komen via de opname in de dunne darm beschikbaar voor de koe. En eindigen uiteindelijk onder andere in de uier als melkvet of in het lichaam als melkvet.

Wat betekent pensbestendig

Voor een optimale vertering in de pens is het belangrijk dat de inhoud van de pens de juiste zuurgraad heeft. Wordt de pens te zuur, dan sterven bacteriën en komt het verteringsproces van vezels stil te liggen. Pensverzuring kan onder andere optreden bij een te hoog aandeel onbestendig zetmeel in het rantsoen. Pensbestendige vetzuren zijn een goede vervanger voor een deel van het zetmeel en geven geen risico op pensverzuring. Daarbij zijn pensbestendige vetzuren hoog energetisch, wat betekent dat er veel energie in zit. Maar wat maakt pensbestendig vet nu pensbestendig? De aanduiding pensbestendig geeft aan dat het vet niet uiteenvalt in de pens. Hierdoor heeft het vet geen negatieve invloed op de microben en vertering. Ook verandert het product zelf niet van samenstelling in de pens. Het is dan ook erg belangrijk bij de aankoop van pensbestendige vetzuren dat deze volledig pensbestendig zijn. Soms is er maar één van de vetzuren pensbestendig en komt het andere vetzuur te vroeg vrij.

Smelten niet bij lichaamstemperatuur

Vuistregel is dat producten die niet smelten in je hand en mond pensbestendig zijn. Hun smeltpunt ligt namelijk hoger dan de lichaamstemperatuur waardoor het niet oplost in de pens. Bij het voeren van vetzuren is dit pensbestendige heel belangrijk. Als de vetten vloeibaar in de pens komen, vormt zich een vetlaagje rondom de vezels van het ruwvoer. In de pens leven verschillende soorten microben die op hun beurt meer of minder gevoelig zijn voor het vetlaagje. Dit zorgt ervoor dat de balans in de pens verstoort raakt en bacteriën die anders in de minderheid zijn, zijn ineens in de meerderheid. Ook kunnen de bacteriën minder makkelijk bij de vezels, wat ervoor zorgt dat de aanwezige vezels niet optimaal verteren.

Deeltjesgrootte belangrijk
Uit onderzoek gedaan door National University of Singapore blijkt dat ook de grootte van de deeltjes van calciumzouten van invloed zijn op de pensbestendigheid. De calciumzouten van Megalac, bevatten meer grote korrels en minder fijne stofdeeltjes dan die van andere aanbieders. Hoe groter de deeltjes, hoe pensbestendiger de vetzuren zijn, concludeerden de onderzoekers. Bij kleine deeltjes (<0,5 mm diameter) is de afbraak maar liefst twee keer zo groot als die van grote deeltjes (3-4 mm diameter).

Vloeibare olie in pens verlaagt melkproductie

Bij het voeren van onvoldoende pensbestendige vetzuren ontstaat er olie in de pens. Een te grote hoeveelheid aan olie in de pens verlaagt de melkgift, enerzijds doordat vezels niet optimaal verteren en die niet omgezet worden tot melk. Anderzijds door het ontstaan van transvetzuren zoals CLA. Transvetzuren ontstaan in de koe en komen vrij bij het verwerken van onverzadigde vetzuren naar verzadigde vetzuren. Dit proces van het omzetten van vetten heet biohydrogenatie. Tijdens deze biohydrogenatie kunnen tussenvormen ontstaan, de transvetzuren. Vervolgens wordt een signaal naar de uier gestuurd om de productie van melkvet in te perken. Teveel voeren van de verkeerde vorm vet heeft dus juist negatieve gevolgen voor de melkproductie.